در سال‌های اخیر، بسیاری از شرکت‌ها برای جذب نیروهای جوان، آموزش‌پذیر و کم‌هزینه، از مدل‌های «کارآموزی» و «کارورزی دانشجویی» استفاده می‌کنند. اما نکته‌ای که اکثر کارفرمایان و حتی کارآموزان از آن غافل‌اند این است که این نوع همکاری‌ها حتماً باید دارای قرارداد رسمی باشند؛ چراکه طبق قانون کار، هر نوع همکاری—even آموزشی—در صورتی که بدون قرارداد باشد، می‌تواند رابطه کارگری–کارفرمایی تلقی شده و تعهدات سنگینی برای کارفرما ایجاد کند.

در بسیاری از پرونده‌هایی که در بخش حل اختلاف کارگر و کارفرما بررسی شده، کارآموز پس از پایان دوره ادعا کرده که «به‌عنوان کارگر» فعالیت کرده و کارفرما موظف است:

– حقوق معوقه
– عیدی
– سنوات
– خسارت اخراج
– بیمه معوقه

را پرداخت کند. عدم وجود قرارداد رسمی کارآموزی باعث می‌شود هیئت تشخیص تقریباً همیشه به نفع کارآموز رأی دهد. این اتفاق حتی در شرکت‌هایی رخ داده که واقعاً یک دوره آموزشی ارائه می‌شده، اما چون قرارداد آموزش ثبت نشده بوده، قانون کار رابطه را «کارگری» تشخیص داده است.

به همین دلیل، تنظیم قرارداد کارآموزی و کارورزی، یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه برای شرکت‌هاست—هم برای حفظ حقوق کارفرما و هم برای ایجاد شفافیت برای کارآموز.

قرارداد کارآموزی چیست و چه تفاوتی با قرارداد کار دارد؟

قرارداد کارآموزی قراردادی است که میان کارآموز و کارفرما منعقد می‌شود و هدف آن یادگیری مهارت، آموزش عملی یا کسب تجربه کاری است. طبق ماده ۱۱۲ تا ۱۱۸ قانون کار، کارآموزی در سه دسته انجام می‌شود:

– کارآموزی برای جوانان
– کارآموزی در مراکز فنی و حرفه‌ای
– کارآموزی در کارگاه‌ها زیر نظر کارفرما

این نوع همکاری، «کار» محسوب نمی‌شود، اما اگر قرارداد نباشد، هیئت تشخیص آن را کارگری تلقی می‌کند.

تعریف قانونی کارآموزی طبق قانون کار

طبق قانون کار:

– کارآموز برای «یادگیری» به کارگاه وارد می‌شود
– هدف اصلی آموزش است، نه تولید
– مسئولیت کارفرما بیشتر آموزشی است تا کاری
– دوره باید مدت‌دار، مستند و دارای برنامه آموزشی باشد

نحوه تعیین حقوق، مزایا و بیمه کارآموز

کارآموزی سه مدل دارد:

۱. کارآموزی بدون پرداخت حقوق (در صورت توافق)
در این حالت، کارفرما موظف نیست حقوق بدهد؛ اما فقط زمانی معتبر است که در قرارداد ذکر شده باشد.

۲. کارآموزی با حق‌الزحمه کم
در برخی مشاغل، کارفرما مبلغی به‌عنوان کمک‌هزینه آموزشی می‌پردازد.

۳. کارآموزی همراه با بیمه
اگر کارآموز «فعالیت کاری» انجام دهد، طبق نظر بازرس تأمین اجتماعی، مشمول بیمه خواهد شد.

این موضوع بسیار مهم است و بسیاری از شرکت‌ها برای جلوگیری از جریمه‌ها از خدمات مشاوره بیمه تأمین اجتماعی استفاده می‌کنند.

قرارداد کارورزی دانشجویی چیست؟

کارورزی دانشجویی با کارآموزی متفاوت است. کارورزی معمولاً با معرفی‌نامه دانشگاه انجام می‌شود و هدف آن کسب تجربه کاری مرتبط با رشته تحصیلی است. در این مدل همکاری:

– دانشجو توسط دانشگاه معرفی می‌شود
– شرکت موظف است مهارت‌های مرتبط را آموزش دهد
– ممکن است دوره بدون حقوق یا با کمک‌هزینه باشد
– کارورز معمولاً مشمول بیمه کارفرمایی نیست (بسته به نوع همکاری)

تفاوت کارورزی با کارآموزی

– کارورزی معمولاً الزاماً مرتبط با رشته دانشگاهی است
– کارورز معمولاً با معرفی‌نامه رسمی وارد سازمان می‌شود
– دوره کارورزی محدود به یک ترم یا بازه آموزشی مشخص است
– کارورز بیشتر «ناظر و یادگیرنده» است تا کار انجام‌دهنده

تعهدات دانشگاه، کارفرما و کارورز

تعهدات هر طرف در همکاری کارورزی:

تعهدات دانشگاه:
– معرفی‌نامه رسمی
– تعیین چارچوب دوره
– نظارت بر نتایج کارورزی

تعهدات کارفرما:
– ارائه محیط امن و مناسب
– ارائه آموزش‌های عملی
– عدم استفاده از کارورز به‌عنوان نیروی کاری

تعهدات کارورز:
– رعایت قوانین شرکت
– شرکت در جلسات آموزشی
– تحویل گزارش‌های دوره

در سازمان‌هایی که از سیستم‌سازی منابع انسانی استفاده می‌کنند، دوره‌های کارورزی معمولاً با ساختار منظم، فرم‌های گزارش‌دهی و مربیان سازمانی اجرا می‌شود.

نمونه قرارداد کارآموزی (نسخه رسمی، قانونی و قابل دفاع)

در ادامه یک نمونه قرارداد کارآموزی کاملاً استاندارد ارائه شده است. این نسخه بر اساس اصول قانون کار و تجربه گروه مشاوران پرهام در تنظیم قراردادهای آموزشی تدوین شده و برای استفاده عملی کارفرمایان مناسب است. در صورت نیاز می‌توان نسخه WORD یا PDF را با عنوان (دانلود نمونه قرارداد کارآموزی) اضافه کرد.

نمونه قرارداد کارورزی دانشجویی (نسخه رسمی مناسب شرکت‌ها)

قرارداد کارورزی از نظر حقوقی حساس‌تر از کارآموزی است، زیرا معمولاً شامل معرفی‌نامه دانشگاه و تعهدات سه‌جانبه است. نمونه زیر مطابق استانداردهای حقوقی و آموزشی تهیه شده است:

نکات حیاتی حقوقی در قراردادهای کارآموزی و کارورزی

۱. کارآموز یا کارورز نباید بدون قرارداد شروع به کار کند

بدون وجود قرارداد، اداره کار همکاری را «رابطه کارگری» تلقی می‌کند و کارفرما موظف به پرداخت:

– حقوق ماهانه
– حق بیمه
– سنوات
– عیدی
– اضافه‌کاری

خواهد شد.

۲. اگر کارآموز فعالیت کاری انجام دهد، بیمه الزامی می‌شود

بازرسان تأمین اجتماعی در این مورد بسیار حساس هستند. اگر کارآموز وظیفه‌ای انجام دهد که خروجی تولید کند، آن فعالیت «کار» محسوب می‌شود و باید بیمه شود.
این موضوعات معمولاً در پرونده‌هایی مشاهده می‌شود که از مشاوره بیمه تأمین اجتماعی استفاده نشده است.

۳. قرارداد باید مدت‌دار و دارای برنامه آموزشی باشد

قانون کار به‌صراحت اعلام کرده است که:

دوره کارآموزی باید مدت مشخص و برنامه آموزشی مکتوب داشته باشد.

در نبود برنامه آموزشی:

– کارورزی تبدیل به قرارداد کار می‌شود
– کارآموز می‌تواند ادعای حقوق و مزایا کند

۴. کارورزی با کارآموزی تفاوت حقوقی دارد

کارورزی معمولاً جنبه دانشگاهی و آموزشی دارد، اما کارآموزی ممکن است داخل کارگاه انجام شود و خطر تبدیل به رابطه کارگری–کارفرمایی را دارد.

۵. عدم تعیین ابزار کار، محل آموزش و ساعات حضور = اختلاف قطعی

برای جلوگیری از اختلافات، قرارداد باید شامل موارد زیر باشد:

– ساعت حضور
– نحوه گزارش‌دهی
– محدوده وظایف
– نام مربی آموزشی
– برنامه آموزشی
– ابزار و تجهیزات

این موارد معمولاً در سازمان‌هایی رعایت می‌شود که از خدمات سیستم‌سازی منابع انسانی بهره برده‌اند.

لزوم مستندسازی دوره کارآموزی

در پایان هر دوره باید یک گزارش رسمی شامل:

– میزان پیشرفت
– مهارت‌های کسب‌شده
– فعالیت‌های انجام‌شده

تهیه و به پرونده کارآموز افزوده شود. این مستندات در صورت بروز اختلاف، برای دفاع کارفرما بسیار حیاتی است.

ریسک‌های قانونی قرارداد کارآموزی و کارورزی برای کارفرمایان

با وجود اینکه کارآموزی و کارورزی اغلب با هدف آموزش و یادگیری انجام می‌شود، اما از نظر اداره کار، هرگونه همکاری بدون قرارداد مکتوب می‌تواند یک «رابطه کارگری–کارفرمایی» تلقی شود. این موضوع بزرگ‌ترین خطری است که بسیاری از کارفرمایان از آن بی‌اطلاع‌اند. در ده‌ها پرونده‌ای که در حوزه حل اختلاف کارگری و کارفرمایی بررسی شده، کارآموزی به دلیل نبود قرارداد یا نقص در مستندات، به «کار» تعبیر شده و کارفرما مجبور به پرداخت حقوق، بیمه، سنوات و مزایای کامل شده است.

ریسک اول: تبدیل رابطه کارآموزی به رابطه کارگری

طبق قانون کار، هر فردی که:

– در ساعت مشخص در کارگاه حاضر شود
– وظایف مشخص انجام دهد
– خروجی کاری تولید کند
– تحت نظارت کارفرما فعالیت کند

کارگر محسوب می‌شود — نه کارآموز.

بنابراین اگر کارفرما بدون قرارداد رسمی کارآموز را مشغول فعالیت کند، اداره کار:

رابطه را کارگری تشخیص می‌دهد و کارفرما باید تمام مزایا را بپردازد.

این شامل موارد زیر است:

– حقوق معوقه
– عیدی و سنوات
– مزایای جانبی
– بیمه تأمین اجتماعی
– اضافه‌کاری (در صورت اثبات)
– خسارت اخراج غیرقانونی

همین موضوع سبب شده بسیاری از سازمان‌ها، قبل از جذب کارآموز، از خدمات تخصصی تنظیم قرارداد کار استفاده کنند تا هیچ شکاف قانونی ایجاد نشود.

ریسک دوم: جریمه بیمه و بازرسی تأمین اجتماعی

بازرسان تأمین اجتماعی کاملاً نسبت به قراردادهای کارآموزی حساس هستند. اگر بازرس وارد کارگاه شود و مشاهده کند کارآموز فعالیت کاری انجام می‌دهد اما بیمه نشده است، کارفرما با این مشکلات روبه‌رو می‌شود:

– مطالبه حق بیمه کامل
– جریمه ۳۰٪ عدم ارسال لیست
– الزام به پرداخت بیمه معوقه
– ثبت سابقه بیمه برای کارآموز

در بسیاری از بازرسی‌ها، کارآموز به دلیل انجام فعالیت شبه‌کاری، کارگر محسوب شده و کارفرما مجبور به پرداخت جریمه شده است. به همین دلیل بسیاری از سازمان‌ها برای جلوگیری از این مشکلات، از خدمات مشاوره بیمه تأمین اجتماعی استفاده می‌کنند تا وضعیت کارآموزان به‌صورت دقیق و قانونی مدیریت شود.

ریسک سوم: عدم تعریف برنامه آموزشی

یکی از شرایط قانونی دوره کارآموزی این است:

کارآموز باید برنامه آموزشی مکتوب داشته باشد.

در نبود برنامه و فرم ارزیابی، اداره کار چنین استدلال می‌کند:

– اگر آموزش نبوده، پس «کار» بوده
– اگر کار بوده، باید دستمزد و مزایا پرداخت شود

بنابراین درج برنامه آموزشی در پیوست قرارداد ضروری است.

اختلافات رایج کارآموزی و کارورزی در اداره کار

در سال‌های اخیر، هیئت‌های تشخیص اداره کار با حجم زیادی از شکایت‌های کارآموزان و کارورزان مواجه شده‌اند. رایج‌ترین موارد اختلاف عبارت‌اند از:

۱. ادعای اشتغال به کار و عدم پرداخت حقوق

کارآموز پس از پایان دوره ادعا می‌کند:

– وظایف غیرآموزشی انجام داده
– خروجی کار قابل فروش تولید کرده
– شرکت از کار او استفاده کرده

اگر قرارداد و برنامه آموزشی ثبت نشده باشد، هیئت تشخیص معمولاً حق را به کارآموز می‌دهد.

۲. ادعای اخراج غیرقانونی

اگر کارفرما پایان دوره کارآموزی را به‌صورت مستند اعلام نکند، کارآموز می‌تواند ادعا کند «اخراج» شده است.
در این حالت، کارفرما موظف می‌شود:

– تمام حقوق دوره
– مزایا
– خسارت اخراج

را پرداخت کند.

۳. اختلاف درباره بیمه

بسیاری از پرونده‌ها مربوط به این موضوع است که:

– کارآموز در عمل کار کرده
– اما بیمه نشده

در نتیجه کارفرما مجبور به پرداخت بیمه معوقه + جریمه می‌شود.

۴. اختلاف درباره ساعات کاری و وظایف

اگر وظایف با عنوان «آموزشی» تعریف شده باشد، اما در عمل کارآموز فعالیت عملی انجام دهد، این فعالیت در اداره کار «کار» محسوب می‌شود.

شرایط قانونی فسخ قرارداد کارآموزی و کارورزی

فسخ کارآموزی

در قرارداد مشخص شده باید درج شود که:

– تخلف از برنامه آموزشی
– عدم حضور در جلسات
– رعایت نکردن مقررات شرکت
– عدم پیشرفت در ارزیابی‌ها

می‌تواند موجب فسخ قرارداد شود.

نکته مهم: فسخ باید مکتوب، مستند و قابل دفاع باشد.

فسخ کارورزی دانشجویی

چون کارورزی سه‌جانبه است (دانشگاه + شرکت + کارورز)، فسخ باید:

– با اطلاع دانشگاه
– با ذکر دلایل
– و ثبت گزارش عملکرد

انجام شود.

چگونه از ریسک‌های کارآموزی جلوگیری کنیم؟

راهکارهای کلیدی عبارت‌اند از:

– تنظیم قرارداد حرفه‌ای کارآموزی
– تعیین برنامه آموزشی مکتوب
– ثبت وظایف، ساعات و گزارش عملکرد
– عدم استفاده از کارآموز در نقش کارگر
– ثبت تمام توافقات در قالب الحاقیه
– مشاوره بیمه برای جلوگیری از جریمه

این اقدامات معمولاً در سازمان‌هایی انجام می‌شود که از خدمات گروه مشاوران پرهام استفاده می‌کنند تا ریسک اختلافات به حداقل برسد.

جمع‌بندی: چرا قرارداد کارآموزی و کارورزی باید حتماً رسمی و حقوقی تنظیم شود؟

کارآموزی و کارورزی در ظاهر فعالیت‌هایی آموزشی هستند، اما در عمل یکی از پرریسک‌ترین انواع همکاری از نظر قانون کار محسوب می‌شوند. دلیل آن این است که اداره کار در بسیاری از پرونده‌ها، به محض مشاهده انجام فعالیت عملی، رابطه را «کارگری» تشخیص می‌دهد. همین موضوع باعث شده بسیاری از شرکت‌ها بدون آنکه قصد داشته باشند، با پرداخت حقوق معوقه، بیمه، سنوات، عیدی و حتی جریمه‌های سنگین مواجه شوند.

مشکل اصلی همیشه «نبود قرارداد رسمی» یا «قرارداد ناقص» است. اگر قرارداد کارآموزی یا کارورزی فاقد مواردی مثل برنامه آموزشی، مدت دوره، وظایف دقیق، نحوه ارزیابی یا نحوه فسخ باشد، کارفرما دفاع قابل قبولی در هیئت‌های تشخیص نخواهد داشت. تجربه ما در ده‌ها پرونده واقعی نشان می‌دهد که در نبود قرارداد حرفه‌ای، تقریباً همیشه رأی به نفع کارآموز صادر می‌شود—حتی اگر همکاری واقعاً آموزشی باشد.

به همین دلیل، شرکت‌هایی که از خدمات تخصصی تنظیم و بررسی قراردادهای کاری استفاده کرده‌اند، همواره توانسته‌اند در مقابل اختلافات احتمالی، دفاع کامل و قانونی داشته باشند.

مزایای تنظیم قرارداد کارآموزی با گروه مشاوران پرهام

گروه مشاوران پرهام با بیش از ۱۵ سال تجربه در تنظیم قراردادهای کاری و آموزش قانون کار، یکی از معدود مجموعه‌هایی است که قراردادهای کارآموزی و کارورزی را کاملاً مطابق قانون و نیاز واقعی سازمان‌ها تدوین می‌کند. این قراردادها به شکلی طراحی می‌شوند که:

– در اداره کار کاملاً قابل دفاع باشند
– از تبدیل رابطه آموزشی به کارگری جلوگیری کنند
– ریسک بیمه‌ای و مالی برای کارفرما ایجاد نکنند
– وظایف، مدت و برنامه آموزشی را دقیق مشخص کنند
– شامل پیوست‌های آموزشی، فرم‌های ارزیابی و برنامه زمان‌بندی باشند
– امکان تمدید یا فسخ قانونی را فراهم کنند

در کنار تنظیم قرارداد، بسیاری از شرکت‌ها از خدمات سیستم‌سازی منابع انسانی نیز استفاده می‌کنند تا فرآیند کارآموزی از ابتدا تا انتها با ساختار منسجم، فرم‌های استاندارد، مربی‌گری و گزارش‌دهی کامل اجرا شود.

چرا شرکت‌ها باید قرارداد کارآموزی را جدی بگیرند؟

اگر سازمانی کارآموز جذب می‌کند، باید بداند که این همکاری بدون قرارداد صحیح، ممکن است در آینده به یکی از پیچیده‌ترین و پرهزینه‌ترین اختلافات کاری تبدیل شود. موارد زیر تنها بخشی از مشکلاتی است که در نبود قرارداد رسمی دیده می‌شود:

– شکایت برای حقوق و مزایای ماهانه
– مطالبه عیدی، سنوات و مانده مرخصی
– مطالبه بیمه معوقه
– ادعای اخراج غیرقانونی
– مطالبه حقوق اضافه‌کاری
– الزام به بازگشت به کار
– جریمه‌های تأمین اجتماعی

تنظیم قرارداد حرفه‌ای، تنها راه پیشگیری از این مشکلات است.

برای تنظیم قرارداد کارآموزی و کارورزی همین امروز اقدام کنید

اگر قصد جذب کارآموز، دانشجو یا نیروهای تازه‌کار دارید، بهترین راه این است که از همان ابتدا یک قرارداد رسمی و قابل دفاع تنظیم کنید. ما در گروه مشاوران پرهام، تمام قراردادها را بر اساس آخرین تغییرات قانون کار و با در نظر گرفتن نیاز واقعی سازمان شما تدوین می‌کنیم.

برای دریافت مشاوره تخصصی و تنظیم قرارداد اختصاصی، همین حالا از طریق روش‌های زیر با ما در ارتباط باشید:

📞 **026-34444105**
📱 **09123639617**
📧 **info@parham-group.com**
📍 کرج، بلوار مطهری، روبروی اداره ارشاد اسلامی، برج نیکان، طبقه ششم، واحد ۲۲

مشاوره اولیه کاملاً رایگان است و تا زمانی که تمام بندها و مفاد قرارداد شفاف نشوند، تنظیم نهایی انجام نمی‌شود.

سوالات متداول قرارداد کارآموزی و کارورزی

آیا کارآموز باید بیمه شود؟

اگر کارآموز صرفاً آموزش ببیند، بیمه الزامی نیست؛ اما اگر فعالیت کاری انجام دهد، مشمول بیمه تأمین اجتماعی خواهد شد.

آیا کارورزی بدون حقوق قانونی است؟

بله، در صورتی که ماهیت دوره آموزشی باشد و این مورد در قرارداد درج شده باشد.

اگر قرارداد کارآموزی نداشته باشیم چه می‌شود؟

طبق رویه اداره کار، همکاری به‌عنوان «رابطه کارگری» تلقی شده و کارفرما باید تمام حقوق و مزایا را پرداخت کند.

چگونه از اختلافات آینده جلوگیری کنیم؟

تنظیم قرارداد رسمی، برنامه آموزشی مکتوب، ثبت حضور و گزارش‌های دوره از ضروری‌ترین اقدامات است.

جمع‌بندی پایانی

قرارداد کارآموزی و کارورزی اگر درست و اصولی تنظیم شود، می‌تواند بهترین ابزار برای جذب و تربیت نیروی متخصص باشد. اما اگر بدون قرارداد انجام شود یا قرارداد ناقص باشد، می‌تواند به یکی از پیچیده‌ترین پرونده‌های اداره کار تبدیل شود. با تنظیم قرارداد حرفه‌ای و استفاده از خدمات گروه مشاوران پرهام، می‌توانید از ابتدا همکاری امن، شفاف و قانونی داشته باشید.